σιντοϊσμός

Εθνική θρησκεία της Ιαπωνίας πολυθεϊστικού τύπου: η λατρεία αποδίνεται όχι μόνο στις καθαυτό θεότητες - μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει η Αματερασού, η θεά του Ήλιου που κατέχει την πρώτη θέση στο πάνθεον - αλλά και στους προγόνους και στα πνεύματα, παρόλα αυτά οι θεοί, πρόγονοι και πνεύματα, δεν είναι θεωρητικά χωριστοί, αλλά χαρακτηρίζονται με έναν ενιαίο όρο: καμί. Το όνομα σιντό («η οδός των καμί») επινοήθηκε μετά την εισαγωγή του βουδισμού (6ος αι. μ.Χ.), προς διάκριση από τη θρησκεία που ήταν γνωστή με το όνομα μπουτσουντό («η οδός του Βούδα»). Ο αρχικός σ. δεν είχε ομοιογενή χαρακτήρα: ήταν ένα σύνολο τοπικών πίστεων και κύκλων από θρύλους που σχημάτισαν τη βάση μιας πλούσιας και ποικίλης μυθολογίας, της οποίας δόθηκε μια επίσημη έκδοση τον 8o αι. μ.Χ. με τις Αναμνήσεις των γεγονότων της αρχαιότητας και τα Χρονικά της Ιαπωνίας. Κατά τη μυθολογία από τον ουρανό και τη Γη προήλθαν πολυάριθμες γενεές θεότητων, οι τελευταίες από τις οποίες, το ζεύγος Ιζανάγκι και Ιζανάμι, δημιούργησαν τα κυριότερα νησιά του αρχιπελάγους και το σύνολο των θεότητων της φύσης, μεταξύ των οποίων τη θεά του Ήλιου Αματερασού. Ο κύκλος των θρύλων που πήρε το χρίσμα της επίσημης ιστοριογραφίας απόδωσε την ίδρυση της αυτοκρατορικής δυναστείας σ’ έναν απόγονο της θεάς αυτής, η οποία είχε στείλει στη Γη τον ανιψιό της Νινίγκι, για να κυβερνήσει τη χώρα επ’ ονόματι της. Σ’ αυτόν είχε αποδώσει τα εμβλήματα της αυτοκρατορικής εξουσίας, που είναι σεβαστά ακόμα και σήμερα: τον καθρέφτη, το σπαθί, τα ιερά κοσμήματα. Όταν κατέβηκε στη Γη, ο Νινίγκι συνοδευόταν από μια ομάδα καμί, μεταξύ των οποίων οι πρόγονοι των ιερατικών καστών και των γεναρχών των φατριών. Ανιψιός του Νινίγκι υπήρξε ο Τζίμου Τένο που ίδρυσε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στην περιοχή Γιαμάτο και έθεσε τα θεμέλια της αυτοκρατορικής δυναστείας. M’ αυτόν τελείωνε η εποχή των θεών και άρχιζε η εποχή των ανθρώπων. Η σημασία του μύθου είναι κατεξοχήν πολιτική: επικύρωνε τη θεία καταγωγή του ιαπωνικού έθνους και νομιμοποιούσε την εξουσία της αυτοκρατορικής οικογένειας, που καταγόταν απευθείας από τη θεά του Ήλιου. Η σχέση αυτή θρησκείας και πολιτικού συστήματος πραγματοποιήθηκε κατά ένα μέρος κάτω από την κινεζική επιρροή του κομφουκιανισμού, που διαμόρφωσε ίσως και την τοπική λατρεία των προγόνων. Οι λατρευτικοί τόποι του αρχέγονου σ. βρίσκονταν στα δάση ή στα βουνά. Αργότερα κατασκευάστηκαν οι ναοί, όπου φυλασσόταν το σιντάι, δηλαδή το σώμα της θεότητας. Κάθε ναός αποτελούνταν από δύο τουλάχιστον κτίρια, το χοντέν (ιερό) και το χαϊντέν (προσευχητήριο) και τα δύο χτισμένα κατά τα πρότυπα των αρχαίων κατοικιών. Οι αρχαιότεροι και περιφημότεροι ναοί είναι του Ίσε και του Ιζούμο, που χτίστηκαν κατά τους πρώτους μ.Χ. αιώνες και ανακατασκευάστηκαν - ουσιαστικά όμοιοι - με την πάροδο των αιώνων. Η σιντοϊστική λειτουργία μπορεί να διαιρεθεί σε μια ιδιωτική και οικιακή λατρεία και σε μια δημόσια ή επίσημη. Η πρώτη πραγματοποιόταν συνήθως από τον αρχηγό της οικογένειας και αποτελούνταν από απαγγελίες ιερών τύπων και θυσιαστικές προσφορές, όπως προσφορά ρυζιού. Στις καθημερινές τελετουργίες προσθέτονταν και οι σχετικές με διάφορες στιγμές της ζωής, όπως η γέννηση, ο γάμος, ο θάνατος. Η επίσημη λατρεία ήταν λεπτομερέστατα κωδικοποιημένη σε τελετουργίες και χρονολογίες και τελούνταν από τις διάφορες ιερατικές τάξεις. Και αυτή περιλάμβανε προσφορές και τελετουργικές πράξεις που αποτελούνταν από υποκλίσεις και χειροκροτήματα και απαγγελία τύπων μαγικού, ουσιαστικά, χαρακτήρα. Οι τύποι αυτοί ονομάζονταν νορίτο ή νορίτο-γκότο («προφερόμενα λόγια»), ένα είδος αγόρευσης πλούσιων σε συμβολισμούς που απαγγέλλονταν στην περίπτωση ιδιαίτερων τελετών από τον αυτοκράτορα ή από τους ιερείς που είχαν αναλάβει τις τελετές της λατρείας. Από τα πιο γνωστά νορίτο είναι το Ο-χάρα-νο-κοτόμπα («λόγια του μεγάλου εξαγνισμού») που απαγγέλλεται ακόμα και σήμερα δυο φορές το χρόνο, στις 3 Ιουνίου και στις 31 Δεκεμβρίου με την ευκαιρία του Μεγάλου Εξαγνισμού, μιας από τις επισημότερες τελετές του σ. Άλλες τελετές γίνονταν και γίνονται με την ευκαιρία ιδιαίτερων ετήσιων γιορτασμών, συνδεμένων με τις γεωργικές τελετουργίες. Μία γίνεται κατά τη σπορά του ρυζιού: είναι η εορτή της Τοσιγκόι («της προσευχής για τη συγκομιδή»), τελετής που διατηρεί το πνεύμα μιας αρχαίας θρησκευτικότητας της γης, της οποίας ο σ. είναι ακόμα και σήμερα ζωτική έκφραση. Ο σιντοϊσμός είναι η εθνική θρησκεία της Ιαπωνίας. Στη φωτογραφία, ένας ναός στο Τόκιο. Σιντοϊστής ιερωμένος.

* * *

ο, Ν

αρχαίο ανιμιστικό σύστημα γηγενών θρησκευτικών δοξασιών και λατρευτικών πράξεων τών Ιαπώνων, οι οποίες εκφράζονται περισσότερο με τον τρόπο ζωής και σκέψης τού ιαπωνικού λαού παρά μέσω ενός μοντέλου επίσημης θρησκείας και φιλοσοφίας, σύστημα το οποίο, ωστόσο, συγκεντρώνει τους περισσότερους πιστούς και οπαδούς από κάθε άλλη θρησκεία στην Ιαπωνία.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταφορά στην Ελληνική ξεν. όρου, πρβλ. αγγλ. shintoism < shinto (πρβλ. σίντο) + κατάλ. -ism (πρβλ. κατάλ. -ισμός*). Η λ. μαρτυρείται από το 1859 στον Αν. Πολυζωίδη].